Lysanne van Heijningen, verloskundige en oprichter van de praktijk Mirasoon op Curaçao, staat aan het front van een juridische en bureaucratische strijd tegen de Sociale Verzekeringsbank (SVB) op Curaçao. Haar ervaring legt bloot hoe de SVB zwangere vrouwen belemmert in hun keuzevrijheid rondom hun zwangerschap en bevalling.

Ondanks dat Van Heijningen na een rechtszaak een vergunning kreeg om als vrijgevestigde verloskundige te werken, weigert de SVB haar diensten te vergoeden. Dit betekent dat zwangere vrouwen op Curaçao geen vrije keuze hebben in waar en hoe ze hun bevalling willen laten
begeleiden. “Het monopolie van de kraamkliniek betekent dat vrouwen geen keuze meer hebben waar ze hun zorg ontvangen. Dit gaat volledig in tegen de vrije keuze van de vrouw”, aldus Van Heijningen.

Het beleid van de SVB, waarbij alleen contracten worden afgesloten met de kraamkliniek, verhindert vrijgevestigde verloskundigen zoals Van Heijningen om zorg te verlenen aan vrouwen die verzekerd zijn bij de SVB. Dit plaatst vrouwen die gebruik willen maken van haar diensten in de positie dat zij deze zelf moeten bekostigen.

Keuzevrijheid
Het beleid van de SVB lijkt niet alleen onrechtvaardig, maar mogelijk ook in strijd met Europese wetgeving. Curaçao valt als onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden onder het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).

Artikel 8 van dit verdrag beschermt het recht op privé- en gezinsleven, wat ook de vrijheid omvat om te kiezen waar en onder welke omstandigheden een vrouw bevalt. Dit werd bevestigd in de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de zaak Ternovszky v. Hongarije (2010).

In die uitspraak werd geoordeeld dat vrouwen het recht hebben om zelf de plaats van bevalling te kiezen en dat staten dit recht moeten faciliteren​. Daarnaast zijn Curaçaoënaars op basis van het arrest Eman en Sevinger (2006) door het Hof van Justitie van de Europese Unie erkend als EU-burgers. Dit betekent dat de rechten van Europese burgers, waaronder de keuzevrijheid in de zorg, ook op Curaçao van toepassing zijn.

De overheid is verplicht om deze keuzes te faciliteren, inclusief de vergoeding van verloskundige zorg, ongeacht of deze plaatsvindt in een klinische setting of in een vrijgevestigde praktijk. Het weigeren van gelijke subsidiëring tussen klinische en thuisbevallingen is in strijd hiermee​.

Een langdurige strijd
Van Heijningen begon haar juridische strijd nadat ze aanvankelijk geen vergunning kreeg om haar praktijk te openen. “We kregen geen gehoor,” legt ze uit. Pas na een rechtszaak van ruim twee jaar kreeg ze de vergunning om als vrijgevestigde verloskundige te werken.

Toch blijft de SVB weigeren haar diensten te vergoeden. Dit betekent dat vrouwen die haar praktijk willen bezoeken, dit volledig uit eigen zak moeten betalen, terwijl de kraamkliniek volledig worden vergoed.

Ondanks de juridische overwinning voelt de blijvende tegenwerking van de SVB als een beperking van de autonomie van vrouwen op Curaçao. Van Heijningen is vastbesloten om deze strijd voort te zetten. “Wij blijven vechten voor respectvolle behandeling en de best mogelijke geboorte-ervaring voor elke vrouw op Curaçao,” zegt ze.

Waarom verandering nodig is
De beperkingen die door de SVB worden opgelegd, gaan verder dan alleen het werk van Van Heijningen. Het raakt de kern van de rechten van vrouwen op Curaçao, met name hun recht op autonomie tijdens de zwangerschap en bevalling.

“Het gaat om veel meer dan alleen mijn praktijk”, benadrukt Van Heijningen. “Het is een kwestie van fundamentele rechten voor vrouwen.”

Het eiland Curaçao neemt met droefheid afscheid van een van haar meest geliefde figuren, Dinah Veeris. Geboren op 20 april 1939, groeide Dinah uit tot een pionier op het gebied van kruidenkunde en natuurgeneeskunde. Haar nalatenschap en invloed zijn diepgeworteld in de cultuur en tradities van Curaçao en zullen nog lang voortleven. Ze overleed op 4 september.

Bewaarder van oeroude kennis
Dinah wijdde haar leven aan het bewaren en uitdragen van de eeuwenoude kennis van geneeskrachtige kruiden die al generaties lang werden gebruikt om ziektes en kwalen te genezen. In 1991 opende zij haar beroemde kruidentuin ‘Den Paradera’, aan de oostkant van Curaçao.

De tuin bevat honderden lokale bomen, struiken en kruiden met medicinale werking. De naam ‘Den Paradera’ verwijst naar de Paraguiri-indianen, die vroeger in dit gebied een kruidentuin beheerden.

Dinah volgde een opleiding aan de California School of Herbal Studies in de Verenigde Staten en deed sinds 1981 onderzoek naar de geneeskrachtige eigenschappen van kruiden en de medicinale tradities van Curaçao. Zij interviewde vele oudere inwoners om hun kennis te documenteren en te bewaren voor toekomstige generaties.

Dit onderzoek resulteerde in een grote schat aan kennis over de natuurlijke remedies van het eiland. In 2000 werd Dinah bekroond met de Cola Debrotprijs voor haar inzet en bijdrage aan de Curaçaose cultuur en natuur.

De band met Curaçao en de natuur
Volgens Dolph van Stapele, een goede vriend en buurman die haar al vele jaren kende en ook op haar terrein woont, was Dinah veel meer dan een natuurgenezeres: “We waren buren, we deden dingen samen en we ondernamen samen. Het was gewoon een hele goede vriendin.”

Haar nabijheid en empathie maakten haar volgens hem geliefd bij iedereen die haar kende. Haar tuin was niet alleen een werkplek, maar ook een plaats van verbinding, waar mensen zich gezien en gerespecteerd voelden.

Van Stapele benadrukt dat Dinah’s werk diepgeworteld was in de cultuur van het eiland: “Ze had een hele hoop leraren gehad van de eilanden en die kennis gewoon overgenomen en zelf gepraktiseerd. Het is echt zo lokaal, zo puur van het eiland.”

Deze diepe band met de lokale cultuur maakte haar werk authentiek en uniek. Haar kruidenkennis werd internationaal erkend en gerespecteerd.

Empathie en toegankelijkheid
Naast haar encyclopedische kennis van geneeskrachtige kruiden, was Dinah ook een toegankelijk en liefdevol persoon. “Je voelde je in haar bijzijn gewoon gezien, gehoord, gevoeld, gerespecteerd”, herinnert Van Stapele zich. Haar openhartige en warme persoonlijkheid maakte haar geliefd bij mensen van over de hele wereld.

De kruiden in Den Paradera worden op traditionele wijze gedroogd en verwerkt tot natuurlijke producten, die met de hand worden gemaakt. Bezoekers kunnen deze producten, zoals theeën en crèmes, kopen in de winkel die in de tuin is gevestigd. De tuin staat open voor bezoekers, en er worden rondleidingen en behandelingen op afspraak gegeven.

Hoewel Dinah fysiek niet meer aanwezig is, leeft haar erfenis voort in de kennis die zij heeft doorgegeven. Van Stapele vertelt: “Ze heeft een heel archief aangelegd van lokale kruiden en kennis die zonder haar waarschijnlijk wel echt verloren was gegaan.” Haar werk heeft gezorgd voor een hernieuwde waardering voor de geneeskrachtige tradities van Curaçao, en haar invloed zal nog generaties lang voelbaar zijn.

Met haar overlijden verliest Curaçao een pionier, een genezer, en een geliefde vriendin. Maar haar tuin en haar werk zullen blijven voortleven als een bron van inspiratie, kennis en heling.

In de kronieken van Curaçao komen een aantal grote namen voor, zoals Tula en George Maduro, die deel uitmaken van het culturele geheugen van het eiland. Echter, veel figuren uit de geschiedenis blijven onopgemerkt, vergeten of zelfs doodgezwegen. Eén van die namen is die van Medardo de Marchena, een fervent activist, schrijver en feminist, wiens leven zich afspeelde in de schaduw van het koloniale bewind.

Curaçao is volop bezig met het herdefiniëren van zijn nationale identiteit, waarbij vergeten helden een belangrijke plek verdienen. Deze serie belicht de mannen en vrouwen die hebben bijgedragen aan de emancipatie van het eiland, maar wiens verhalen vaak onderbelicht zijn gebleven. Hun strijd voor vrijheid en gelijkheid vormt een essentieel deel van de geschiedenis van Curaçao.

In deze reeks brengen we deze verloren verhalen opnieuw onder de aandacht. Artikel 1 is gewijd aan het verhaal van Medardo de Marchena, een activist die zich inzette voor de emancipatie van Afro- Curaçaoënaars, maar jarenlang in de schaduw van de geschiedenis bleef. Dankzij de inspanningen van hedendaagse activisten en kunstenaars worden deze vergeten helden nu herontdekt en erkend als een cruciaal onderdeel van Curaçao’s erfgoed.

Muurschildering van Avantia Damberg in hanchi Angel Job, Punda (2019)

Het vergeten verhaal
Medardo de Marchena (1899-1968) is een naam die bij velen op Curaçao onbekend in de oren klinkt, ondanks zijn immense bijdrage aan de emancipatie van Afro-Curaçaoënaars. De Marchena zette zich in voor de bewustwording van de bevolking, met als doel hen los te maken van wat hij beschouwde als een ‘slavenmentaliteit’ die nog altijd in stand werd gehouden door het koloniale systeem en de Rooms- Katholieke Kerk. Zijn activisme werd hem echter niet in dank afgenomen door de machthebbers.

Hij uitte zijn ideeën in tijdschriften en pamfletten, geschreven in het Papiaments om zo de Afro-Curaçaoënaars direct te bereiken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zagen de autoriteiten hun kans schoon om hem als staatsgevaarlijk te verklaren. Hij werd verbannen naar Bonaire, waar hij de rest van zijn leven zou doorbrengen. “Hij mocht Curaçao niet meer betreden,” vertelt kunstenares Avantia Damberg, “en hij koos er uiteindelijk zelf voor om niet meer terug te keren.”

Het eerherstel
In 2024 werd een campagne gelanceerd om eerherstel te eisen voor Medardo de Marchena, vergelijkbaar met de erkenning die verzetsheld Tula kreeg. Het initiatief kwam van kunstenares Sylvia Waterloo, die samen met een groep activisten en sympathisanten bij de Gouverneur van Curaçao, Lucille George-Wout, pleitte voor erkenning van De Marchena’s levenswerk.

Damberg, die een muurschildering maakte ter ere van de activist, benadrukt het belang van het herstellen van deze vergeten figuren in de geschiedenis van Curaçao. “Hij was een feminist en een voorvechter voor gelijkheid, en zijn verhaal moet worden verteld,” zegt ze. Ondanks dat hij op Bonaire meer bekendheid geniet, blijft zijn naam op Curaçao voor velen onbekend. Dit initiatief hoopt daar verandering in te brengen.

De schaduw van koloniaal verleden
De geschiedenis van De Marchena is nauw verweven met de koloniale strijd op Curaçao. Zijn kritiek op de machtsstructuren en zijn roep om emancipatie waren een bedreiging voor de status quo. Zijn publicaties werden in die tijd als gevaarlijk beschouwd, en hij werd effectief het zwijgen opgelegd door hem in een interneringskamp op Bonaire te plaatsen.

De invloed van De Marchena is echter nooit volledig verdwenen. Zijn pamfletten en tijdschriften, die ondergronds circuleerden, gaven een stem aan de onderdrukte bevolkingsgroepen en maakten hen bewust van hun rechten en hun kracht. Hij sprak zich uit tegen de ongelijke behandeling van vrouwen en geloofde dat een land nooit volledig vrij zou kunnen zijn zolang vrouwen niet werden gewaardeerd.

“Als vrouwen niet worden gerespecteerd, zal een land nooit vooruitkomen,” zei hij ooit. Dit soort uitspraken waren in zijn tijd revolutionair, en tonen de progressieve visie die hij voor het eiland had.

Kunst en emancipatie
Voor Damberg is het cruciaal dat deze vergeten helden een plek krijgen in het culturele bewustzijn van Curaçao. “Het verhaal van Medardo de Marchena hoort bij onze geschiedenis,” zegt ze. “Het is belangrijk dat jongeren leren over hun verleden en over de mensen die vochten voor hun vrijheid, ook al staan ze niet in de geschiedenisboeken.”

De muurschildering van Damberg, die de kracht en vastberadenheid van De Marchena uitstraalt, is een van de vele manieren waarop zijn nalatenschap opnieuw tot leven wordt gebracht. “Deze schildering is een symbool van zijn strijd,” legt ze uit. “Het is een visuele herinnering aan zijn bijdrage, en een oproep om ons verleden te eren.”

Het eerherstelproces voor Medardo de Marchena staat nog in de kinderschoenen, maar het draagvlak groeit. Damberg benadrukt dat het niet alleen gaat om de erkenning van De Marchena, maar ook om het breder bewustmaken van de vergeten geschiedenis van Curaçao. “Er zijn zoveel verhalen die nog verteld moeten worden,” zegt ze. “Dit is slechts het begin.”

Foto-onderschrift van afbeelding bovenaan artikel: Jesse Thode (zoon van De Marchena van de Bonaire tak), Aildaïr Pieter, Sylvia Waterloo en haar man Lex Veerkamp en Avantia Damberg bij de Vertegenwoordiging van Nederland.

Ouders op Curaço met onvoldoende financiële middelen kunnen het niet betalen om hun kind met autisme de benodigde therapie te geven. Deze therapieën zijn nodig zodat het kind adequaat kan functioneren binnen zijn/haar mogelijkheden. Onder andere wordt het kind voorbereid om onderwijs te ontvangen.

Moriani Isenia is directeur van de kliniek van de Autism Aid Foundation. Zij legt uit dat er op Curaçao grote behoefte is aan meer scholen voor autisme zoals de Myrna Dovaleschool. (Zie ook het artikel ‘Veertig kinderen met autisme krijgen voor het eerst onderwijs op Curaçao’, hier gepubliceerd op 29 augustus 2024)

Autism Aid Foundation is de organisatie die onlangs het grootste aantal kinderen met autisme die dit jaar voor het eerst onderwijs krijgen, doorstuurde naar de Myrna Dovaleschool.

Autism Aid Foundation is in 2019 opgericht. De organisatie pleitte voor de bewustmaking van de bevolking over autisme, hulp voor de ouders, en om hierbij een therapie centrum op te richten waar  cliënten geholpen konden worden. Zo werd het Autism Aid Therapy Center opgericht.

Op het therapiecentrum worden kinderen met autisme begeleid, met het doel dat ze weer kunnen deelnemen aan de maatschappij. Moirani Isenia, directeur van Autism Aid Therapy Center en directeur van Raryam Guidance and Teaching, legt uit dat ze de kinderen al het benodigde gereedschap geeft om hen te helpen bij de ontwikkeling van het tekort waar ze het het moeilijkst mee hebben. Zo wordt het kind geholpen om beter te worden in zijn/haar vaardigheid.

Onderwijs
Isenia: “Dit is ons meest succesvolle jaar. Dankzij de Myrna Dovaleschool die de mogelijkheid heeft ingevoerd dat de kinderen konden toetreden tot het gedeelte van de school waar ze onderwijs konden krijgen zoals het hoort te zijn. Dit zorgde er voor dat we veel meer kinderen die al een tijd op ons centrum zaten, op school konden plaatsen.”

De Myrna Dovale school wordt een voortzetting van het therapiecentrum. “Wij zijn een therapiecentrum. Wij geven geen onderwijs. Wij bereiden het kind voor op alles wat het nodig heeft voor toegang tot het onderwijs.”

Isenia legt verder uit: “Ons therapiecentrum is niet om het kind hier te houden. Het is de bedoeling dat ze 1 á 2 jaar therapie krijgen zodat ze verder kunnen.”

Het centrum heeft als doel om in een vroeg stadium te stimuleren. Vanaf de leeftijd van 3 jaar kan het kind beginnen om het centrum te bezoeken. Ze kunnen tot hun tiende jaar blijven. De duur hangt af van het kind, de ouders en de therapeuten samen, die moeten bepalen hoe lang het kind therapie nodig heeft.

In het verleden waren er kinderen die het onderwijssysteem in gingen, maar er zijn kinderen die het wat moeilijker hebben, onder andere op ZMLK niveau, waar geen geschikte mogelijkheden voor waren.

Momenteel word het deel dat de Myrna Dovale School geïntroduceerd heeft een uitbreiding waar de kinderen die het therapie centrum bezoeken ook verder heen kunnen. “Dit is iets wat erg ontbrak want er was geen geschikte oplossing die bij hun systeem paste”, volgens Moraini Isenia.

Moraini Isenia

Financiën
Moraini Isenia betreurt dat er kinderen met autisme thuis zitten. Er zijn jongeren die om financiële redenen thuis zitten. Ook vanwege ‘taboes’, omdat ouders de kinderen niet naar buiten willen laten gaan.

Als de ouder het tarief om naar het therapiecentrum te gaan niet kan betalen, moet hij of zij een andere optie zoeken. Er zijn kinderen die thuis zitten, maar omdat er geen hulp is, kunnen ze niet naar school omdat ze eerst bepaalde therapieën moeten krijgen.

Ondertussen zijn er tussen 2019 tot op heden 53 cliënten door het therapiecentrum gegaan. Het resultaat is als volgt:
-Cliënten die om financiële redenen een andere opvang moesten zoeken (10)
-Cliënten die besloten om met hun kind naar het buitenland te gaan (5)
-Cliënten die het kind thuishielden om financiële redenen (2)
-Cliënten die slaagden voor het therapieprogramma en naar school gingen (20)
-Cliënten die momenteel bij Sentro zijn en therapie krijgen (16)

Moraini Isenia meldt dat zij afgelopen juni/juli, 20 ouders heeft geïnterviewd die wilden dat hun kind zou beginnen met therapie, maar vanwege het financiële aspect, is dit slechts 5 ouders gelukt.

Wat is er nog meer nodig?
“Naast Myrna Dovale moeten er nog enkele Myrna Dovales bij komen. Het onderwijssysteem moet meer mogelijkheden creëren. Er is niet veel keuze. Als Myrna Dovale vol is, is er geen andere optie voor het kind. Daarom moeten er meer systemen komen zoals Myrna Dovale, zodat de ouders kunnen kiezen. Daarnaast moeten er meer sociale activiteiten komen. Bijvoorbeeld inclusie in sport voor de kinderen. Autism Aid Foundation is een non-profit organisatie. Ze krijgen geen hulp van de overheid om meer kinderen te helpen. Pogingen in het verleden om dit te bereiken, zijn niet concreet geworden. Elk jaar moet de stichting heel hard werken om het hoofd boven water te kunnen houden.”

Op Curaçao krijgen mensen met een amputatie vaak te maken met gebrekkige zorg en bureaucratische obstakels. Chris Richards, die op latere leeftijd zijn been verloor, zag zich genoodzaakt zijn spaargeld te investeren in een hypermoderne prothese, omdat de door de Sociale Verzekeringsbank (SVB) aangeboden opties niet aansloten bij zijn behoeften. Nu, vijf jaar later, moet hij deze prothese vervangen omdat Europese regelgeving de service stopt, maar zonder de financiële middelen voor een nieuwe, is hij gedwongen afhankelijk te zijn van de beperkte vergoedingen van de SVB.

Het verhaal van Chris staat niet op zichzelf. Veel andere patiënten op het eiland kampen met vergelijkbare problemen. Dit artikel is het eerste in een reeks die de oorzaken van deze zorgcrisis onderzoekt en de verhalen van patiënten en experts naar voren brengt.

Het verhaal van Chris
Chris Richards was ooit een actieve, gezonde man, maar verloor zijn been en moest een prothese dragen om zijn leven weer op te pakken. Hij koos voor een hypermoderne prothese, die hij met financiële hulp van vrienden en familie aanschafte.

“Ik dacht dat dit me voor de rest van mijn leven zou helpen,” zegt hij. Maar door Europese regelgeving kan de prothese na vijf jaar niet meer ‘geserviced’ worden, en een nieuwe aanschaffen is onbetaalbaar.

De frustratie en onzekerheid zijn groot voor Chris. “Niemand vertelde me dat ik na vijf jaar een andere prothese zou moeten kopen. Het kostte me 56.000 euro, en nu moet ik weer van voor af aan beginnen. Dat geld heb ik gewoon niet.”

Hoe de zorg in verval is geraakt
Tom de Windt, een gepensioneerde instrumentmaker, werkte jarenlang met patiënten zoals Chris. Hij bouwde een carrière op Curaçao op en hielp talloze mensen – van kinderen tot volwassenen – aan protheses en andere hulpmiddelen. Maar volgens De Windt is het zorgsysteem inmiddels dramatisch verslechterd.

“Vroeger kregen patiënten direct na hun amputatie een tijdelijke prothese om mobiel te blijven totdat ze een definitieve kregen. Dit bespaarde uiteindelijk veel geld, omdat complicaties bij stilzittende patiënten duurder zijn dan goede zorg.”

De Windt benadrukt dat de SVB door bezuinigingen cruciale zorg niet meer vergoedt. “Er wordt gedacht dat je kosten bespaart door behandelingen te schrappen, maar in werkelijkheid creëer je alleen maar meer complicaties. Het systeem functioneert niet, en dat maakt het voor mensen zoals Chris vrijwel onmogelijk om hun leven normaal voort te zetten.”

De bredere impact: Gebrekkige zorg en bureaucratie
Het probleem van Chris is een voorbeeld voor een veel grotere crisis in de zorg op Curaçao. Volgens schattingen zijn er op Curaçao duizenden mensen die afhankelijk zijn van protheses en andere hulpmiddelen, waarvan een groot deel moeite heeft om toegang te krijgen tot de juiste zorg.

Curaçao heeft een hoog percentage diabetespatiënten, een van de belangrijkste oorzaken van amputaties. Toch blijven de budgetten voor hulpmiddelen beperkt en lijkt de bureaucratie steeds meer belemmeringen op te werpen.

De gevolgen van deze bureaucratische obstakels zijn groot. Patiënten moeten vaak maandenlang wachten op een prothese en raken daardoor vaak nog verder verzwakt. Dat kan weer leiden tot complicaties zoals infecties en drukwonden. Dit brengt niet alleen hun gezondheid in gevaar, maar verhoogt ook de kosten voor het zorgsysteem op de lange termijn.

De menselijke tol en oproep tot actie
Chris vertelt hoe deze situatie niet alleen fysiek, maar ook mentaal zwaar weegt. “Het is niet alleen de fysieke pijn van een slecht passende prothese, maar ook het verlies van waardigheid. Mensen raken hun baan kwijt, worden depressief en voelen zich machteloos. Ik wil niet afhankelijk zijn van inferieure hulpmiddelen. Mijn leven hangt ervan af.”

Toekomstige artikelen
Dit artikel is het begin van een serie artikelen die het gebrek aan toegang tot hoogwaardige hulpmiddelen voor patiënten op Curaçao onderzoekt. In de komende artikelen zullen we dieper ingaan op de ervaringen van andere patiënten, de historische achtergronden van de bezuinigingen, en hoe de bureaucratie binnen de SVB ertoe leidt dat mensen zoals Chris zonder adequate zorg blijven zitten. Ook zullen we kijken naar vergelijkingen met andere landen en onderzoeken wat Curaçao kan leren van andere zorgsystemen. Waarom wordt in sommige landen goede zorg wel vergoed, terwijl dat hier als een luxe wordt beschouwd? Het antwoord op deze vragen is essentieel voor het verbeteren van de zorg voor alle inwoners van Curaçao.