Neem cultuur Bonaire serieus

[Webmaster]

 

De Nederlandse Antillen zijn opgedoekt en Bonaire is een Openbaar Lichaam geworden. Nederlandse wetten en maatregelen overspoelen het eiland. Er is al veel veranderd, bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs en infrastructuur. Toch heerst er geen juichstemming op het eiland.

 

De Nederlandse Antillen zijn opgedoekt en Bonaire is een Openbaar Lichaam geworden. Nederlandse wetten en maatregelen overspoelen het eiland. Er is al veel veranderd, bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs en infrastructuur. Toch heerst er geen juichstemming op het eiland.

 

Veranderingen gaan gepaard met emoties zoals gevoelens van onzekerheid en onvrede. Ver­wijten kunnen als volgt wor­den samengevat: Nederland dringt allerlei zaken op die niet passen bij de cultuur van Bonaire. In dit artikel staat de volgende vraag centraal: Vormen de staatkundige ver­anderingen een bedreiging voor de culturele identiteit op Bonaire? Hierbij komen meerdere overwegingen op: Wat behoort dan tot de Bo­naireaanse cultuur? Waarom wordt dit debat gevoerd en wat cliënt de uitkomst te zijn?

 

Ongelukkige combinatie

Gaat Nederland als een olifant tekeer op Bonaire? Dit beeld geeft uitdrukking aan gevoelens van angst en on­vrede: Nederland overrulet de Bonaireanen. Toch gaan metaforen altijd mank. Goed. Nederlanders staan met al­tijd te boek als even tactvol `Recht door zee’ en ‘doe maar gewoon’ zijn kreten die pas­sen bij het beeld dat van veel Nederlanders bestaat. Aan een olifantenhuid zou dan ook nog gedacht kunnen wor­den, maar een dito geheugen? Het kan aantrekkelijk zijn een negatief beeld op te roe- pen van iemand in wie men een tegenstander ziet. Daar­mee zeg je ook iets over jezelf. Maar wie denkt bij Bonaire meteen aan een porselein­kast? Stereotiepen kunnen het beeld en debat vertroe­belen. Niemand komt verder door vast te blijven houden aan het beeld van die olifant en de porseleinkast.

 

Evenmin lijkt de combinatie politiek en cultuur een geluk­kige te zijn. Tenminste, zodra de politiek probeert de cul­tuur in haar greep te krijgen. Dan ontstaan er ongelukken. Anderzijds kunnen beide niet geheel van elkaar worden losgekoppeld. Invloeden van­uit de samenleving werken dreigt dat daarmee alles ‘poli­tiek is’. Bovendien is het voor deze discussie relevant dat de cultuur op Bonaire onderdeel uitmaakt van een groter ge­heel. De historische en staat­kundige banden kunnen niet zomaar worden losgekoppeld. De eeuwenoude cultuur op Bonaire is het resultaat van beïnvloeding vanuit de re­gio, West-Afrika en niet in de laatste plaats Nederland. Recentelijk bevindt de poli­tiek zich in een transitiefase. Nederland gaat een andere rol spelen op Bonaire. Over het hoe en wat bestaat nog veel onduidelijkheid. Onge­twijfeld zal dit veranderings­proces het dagelijks Leven en dus de cultuur van de Bonai­reanen beïnvloeden. De poli­tiek zal zich telkens moeten afvragen of jets wel passend is voor Bonaire. Maar het ge­vaar bestaat dat de oproep tot behoud van de eigen cul­turele identiteit te herleiden is tot allerlei politieke bijbedoelingen.

 

Identiteit en erfgoed

“De Nederlander bestaat niet.” Met deze woorden ont­ketende prinses Maxima op 24 september 2007 een hef­tige discussie. Ongetwijfeld zal dit ook het geval zijn wan­neer de politiek het bestaan van de culturele eigenheid van de Bonaireaan zou ont­kennen. Nogmaals, politiek en cultuur vormen een met altijd even gelukkige combi­natie. Maar de vraag blijft: waaraan ontleent Bonaire zijn eigen culturele identiteit? Wat behoort nu eigenlijk tot het cultureel erfgoed van Bonaire? Wat is ’typisch Bo­naireaans’? Deze vraag laat zich niet gemakkelijk beant­woorden. Laten we echter uitgaan van eenvoudige de­finities: cultuur is datgene wat mensen denken en doen. Cultureel erfgoed is alles wat wordt bewaard om over te dragen op volgende generaties.

 

Kijken we dan naar het verle­den van Bonaire dan komen verschillende themavelden in beeld zoals de indianen, de Nederlandse overheersing en het slavernijverleden. Hier- van zijn tastbare overblijfse­len, zoals de belangwekken­de rotstekeningen van Boka Onima, Fort Oranje, Manga­zina di Rei en de slavenhutjes. Bonaire heeft minder monumenten dan Curaçao met zijn vele landhuizen en schitterende binnenstad die op de Unesco Werelderfgoed lijst prijkt. De historische be­bouwing van Bonaire (vooral van Rincon!) moet echter beslist niet veronachtzaamd worden. Toch ligt het zwaar­tepunt van het materiele erfgoed van Bonaire bij zijn natuurlijke rijkdommen Het Marinepark dingt inmiddels eveneens naar de Unesco werelderfgoed status. Het sa­menspel tussen mens en na­tuur heeft Bonaire gemaakt tot wat het nu is. De rust en de ruimte hebben het eiland eeuwenlang gekenmerkt. Wie echter stelt dat de Bonairieaan dus van nature rustig is schiet door. Wie met grote da­dendrang het eiland eventjes wil moderniseren eveneens.

 

Immaterieel

Toch is het belangrijkste nog niet genoemd. De Bonaire­aanse cultuur is rijk aan im­materieel erfgoed. Wellicht is het Papiaments zijn grootste schat. Hierin komen invloe­den vanuit verschillende werelddelen samen. Taal is het voertuig van de geest. Bij cultuur gaat het om wat mensen denken en doen. Het Papiaments is de taal waarin eeuwenlang verhalen en lied­jes werden doorgegeven. Bij­voorbeeld over de slavernij, gebeurtenissen van dorps­bewoners of de oogst. Taal brengt mensen in beweging. Muziek ook. Tijdens festivals als Dia di Rincon komt dit samen. Het Papiaments is de sleutel die schatkamerdeuren opent. Wie zich vanuit Neder­land vestigt op Bonaire doet er dan ook goed aan de taal te leren. Daarmee kunnen culturele verschillen gemak­kelijker worden overbrugd. Niet voor niets wordt in Ne­derland van nieuwkomers geëist dat ze zich inburgeren en het Nederlands eigen maken.

 

Botsingen en veranderin­gen

Het is echter een misver­stand om te denken dat alle verschillen wegvallen als we elkaars taal spreken. (Het is eveneens een illusie te den- ken dat allen die zich op Bo­naire vestigen Papiaments gaan spreken.) Bonaire on­dergaat momenteel in zeer korte tijd op veel gebieden grote veranderingen. Dit roept veel emoties op. Logisch dat dan de vraag wordt ge­steld of men nog wel zichzelf kan blijven. De kans bestaat dat sommige bepalingen van­uit Nederland het karakter van het eiland aantasten. Denk bijvoorbeeld aan meer bebouwing en economische bedrijvigheid. maar ook om­streden wetgeving op ethisch gebied en een toename van het Nederlands. Dan is het wachten op botsingen! Dat is op zich geen ramp. Het zou pas gek zijn als vanuit Nederland alles kritiekloos gekopieerd zou kunnen wor­den naar Bonaire Dan neemt niet alleen Nederland de Bo­naireaanse cultuur niet seri­eus.

Er zit dus een onverwachts positief element in het ge­mopper op de Nederlandse daden/overheersingdrang. Het dwingt de Bonaireaan immers (nog beter te kij­ken naar de eigen cultuur en geeft hem bij de verantwoordelijkheid deze veilig te stel­len voor het nageslacht.

 

Ondanks den verheven taak blijft nuchterheid geboden: culturen zijn nooit statisch. Bonaire is geworden door dat wat kwam van buitenaf. Denk bijvoorbeeld aan Ne­derlandse, Amerikaanse, Chinese en Dominicaanse invloeden. Daarnaast kun­nen deze culturele botsingen ook leiden tot nieuwe vormen van cultuur. Dat lijkt mo­menteel echter op Bonaire niet het geval te zijn. In de toenemende invloed vanuit Nederland schuilt het gevaar de Bonaireaanse samenleving te willen omvormen naar West-Europese standaarden. Daar zal het sowieso ooit wel eens van komen. Dank­zij de (sociale) media en de toegenomen welvaart en dus consumptie verliezen steeds meer gemeenschappen hun exclusieve karakter en gaan op in een groter, kleurarmer western geheel. Coca-Cola en MacDonald’s slaan geen land over. Maar deze transforma­tie mag nooit plaatsvinden door politieke middelen in te zetten.

 

Reacties

Verschillende reacties zijn denkbaar. Door heimwee be­vangen kan men in de kramp schieten en het verleden gaan idealiseren. Tegen beter weten in, want we willen geen van allen terug naar de woonomstandigheden en de kledinggewoontes van honderd jaar geleden. Deze zienswijze is dus selectief en kan nooit echt bijdragen aan een constructieve oplossing. Men kan zich ook actief af­zetten tegen de als dominant ervaren cultuur. Dit verzet komt echter voort uit angst en legt daarmee tevens onze­kerheid over de eigen identi­teit bloot.

Niet reageren kan ook. Deze houding kan het gevolg zijn van onwetendheid of onver­schilligheid. Wie echter kri­tiekloos met de moderne tijd meeloopt dreigt cultureel ont­worteld te raken. Schijnbaar niet reageren is eveneens een mogelijkheid. Misschien wordt daar op dit moment door veel Bonaireanen de voorkeur aan gegeven. Voelt men zich overdonderd of af­getroefd door welbespraakte beleidsmedewerkers uit Ne­derland die onbereikbaar zijn in hun resorts? Van Neder­landse zijde is het van groot belang zich te verdiepen in de belevingswereld van Bonaireanen. Het gezegde ‘Wie zwijgt stemt toe’ vindt niet overal bijval. Niets zeggen kan veel­zeggend zijn.

 

Wat nu?

Luisteren is goud. Spreken is zilver. Ga na wat de ander beweegt. Spreek over en weer uit wat de intenties en ver­wachtingen zijn. Geef voor­lichting aan de bevolking en behoud’ niet in als politiek middel om onder gemaakte afspraken uit to komen. Laat de politiek dienstbaar zijn aan de opbouw van de sa­menleving en de cultuur van Bonaire.

 

Kijk naar elkaars sterke kanten en benut deze. Op het gebied van milieuwetgeving kan Nederland veel bijdragen aan het natuurbehoud van Bonaire. Ook beschikt het over veel middelen en expertise op het gebied van ruimte­lijke ordening, monumenten­zorg en archiefbeheer. De Bo­naireaanse samenleving kan veel betekenen op het gebied van gemeenschapszin. Fami­lieverbanden zijn vaak hecht. Dat biedt kansen om het ver haal van vroeger door te ge­ven. De ouderengroep Kanta Orkidia is het levende bewijs van het succes van erfgoe­d educatie. Met hun zang- en dansdemonstraties weten zij veel scholieren te bereiken. Daar ligt het zwaartepunt van de culturele identiteit van Bonaire.

 

Bij wijze van spreken is ie­dere buitenstaander in staat zorg te dragen voor het cul­tureel erfgoed op Bonaire, vooral in materieel opzicht. Maar het levend houden van het (im-)materieel cultureel erfgoed kan alleen de Bonai­reaan zelf.

 

Tekst Erik Locht (Ñapa 29 oktober 2011)

Bijlagen:

Je moet inloggen om bijgevoegde betanden te bekijken.

[Auteur]

Berichten