Op 17 augustus 2016 vond in de Boekmanzaal in het stadhuis van Amsterdam een herdenkingsbijeenkomst georganiseerd als eerbetoon aan de Curaçaose verzetsstrijder Tula plaats. Deze bijeenkomst werd georganiseerd door NiNsee . De herdenkingsbijeenkomst bestond uit een afwisselend en boeiend programma met speeches, voordrachten, muziek en discussie. Ocan voorzitter drs. Glenn Helberg droeg aan deze avond bij door de keynote speech te verzorgen. Zie ook berichtgeving Caribisch Netwerk/NTR.
TULA de Verrader of de veranderaar.
- verrader of veranderaar zijn, vanuit welk perspectief? en welke kies jij? -
Wijlen Joceline Clemencia beschouw ik als één van onze helden binnen de Curaçaose samenleving. Mijn toespraak vandaag is een eerbetoon aan haar. In haar keynote speech op dia di Tula in 2010 stelde zij de vraag: ‘Tula pa tur generashon?’
Op die vraag ga ik vandaag verder in vanuit het perspectief van de psychiater, mijn perspectief.
Mijn perspectief
De psychiater is geen historicus.
De psychiater helpt betekenis te geven aan hetgeen hem gepresenteerd wordt en tracht dit te doen door op de vaste patronen die mensen bewandelen licht te werpen en de mensen uit te nodigen alternatieve paden te oefenen. De psychiater, analyticus tracht andere perspectieven te plaatsen in de ontwikkelingsgeschiedenis van het individu, de levensgang en het hedendaagse. Het individu echter ook geplaatst in zijn context. Door het belang van die context ontkomt de psychiater er niet aan om ook naar de maatschappij te kijken.
En zo zal ik ook naar de historische figuur Tula kijken. Tula, wie was hij, en wat bewoog hem? In welke maatschappij, context vertoefde Tula?
Laten we met die context starten. Gaat u met mij terug naar 1795 en zie voor u het Curaçao van toen. Diezelfde heuvels, lagunes, de stoffige wegen, de stad en de dorpen van toen. En zie voor u hoe de slaveneigenaars rondlopen in hun landhuizen en zie de zwarte bevolking, de tot slaaf gemaakten, de in slavernij geborenen, met gebogen hoofd werken voor deze slavenhouders, bang voor straf en hopend dat je in de gunst komt en blijft. Met andere zwarten, de bomba’s, die je in de gaten houden of je wel op het rechte pad blijft van onderdanigheid en berusting met je lot.
Zie dan een kind opgroeien, een jongetje, dat alles observeert, een slim jongetje, dat begint te begrijpen dat er iets niet klopt in de wijze waarop de mensen bij wie hij hoort worden behandeld.
Doordat hij een leergierige geest heeft, en een groot empathisch vermogen, groeit in hem de behoefte om iets te kunnen betekenen, aangezien hij het onrecht niet verdraagt. Hij begrijpt niet dat de pastoor die liefde predikt, de figuur Jezus die gelijkwaardigheid predikt in de geschriften, dat dat niet geldt voor de mensen die lijken op hem. Mensen met een zwarte huid. De pastoor heeft het over een lot dat aanvaard moet worden, maar waarom vooral door de zwarte mensen, zou hij zich hebben kunnen afvragen. Dan verneemt hij dat er sociale onrust is in het verre Europa. Holland is ingenomen door de Fransen. Op het Franse Haïti zijn tot slaaf gemaakten nu vrije mensen. Voor Tula betekent het dat de tot slaaf gemaakten op het eiland Curaçao dan ook vrij moeten zijn. Er wordt gesproken over vrijheid, gelijkheid en broederschap voor een ieder, dat bereikt is door de bestaande orde om te gooien. Tula wil verandering, verbetering voor zijn mensen. Tula komt op voor de rechten van de mens. We zouden hem nu een mensenrechtenleider noemen. De eerste mensenrechtenactivist c.q. leider en naast hem zijn vriend Karpata.
Het enige wat Tula op dat moment wil is vrijheid voor zijn mensen en duidelijk geen bloedvergieten van de witte mensen. Hij wil vrijheid en mededogen. Geen wraak.
De geest van Tula
Dat jongetje dat een man is geworden en rond zijn dertigste de leider van de opstand is, moet een man zijn geweest die wel problemen zag, maar in oplossingen dacht. Hij moet een optimist zijn geweest. Iemand met een snelle, creatieve geest, observerende geest, volhardend, empathisch , luisterend naar anderen, misschien extravert, misschien introvert, met de kracht van het woord in zijn bezit en zorgvuldigheid daarin betrachtend, een man met een doel voor ogen.
Hij was idealistisch, niet onrealistisch, hij baseerde zijn idealisme op feiten. Een man die verantwoordelijkheidsgevoel had en dit ook nam. Een moedig man, die leiderschap durfde nemen. En bovenal niet voor zichzelf maar voor een hoger doel: rechtvaardigheid voor een ieder.
In het voorgaande beschrijf ik een onderdeel van de geest van Tula. Mogelijk kende hij ook zijn momenten van onzekerheid en angst, doch mogelijk heeft hij die in de ogen durven zien om dat geen stoorzenders te laten zijn op zijn weg.
Is dit de geest van een oproerkraaier, van een opstandeling, van een verrader. Nee dit is de geest van de veranderaar.
Veranderaars creeren vijanden
Echter, de geschiedenis leert ons keer op keer dat veranderaars vijanden creëren.
“Wil je snel vijanden creëren dan moet je een bestaande situatie willen veranderen. Dat weten onze jonge activisten van vandaag ook maar al te goed. Die vijanden heeft Tula weten te creëren en hij werd opstandeling genoemd, rebel, verrader.
Voor de gevestigde orde was hij een verrader van het systeem.
Tula kende het verhaal van Jezus, zou hij ooit bevroed hebben dat zijn leven op dezelfde wijze zou eindigen.
Jezus was immers ook een veranderaar, hij wilde ook gelijkheid voor alle mensen, niet voor sommige, zoals the founding fathers van de Westerse wereld wilden, maar voor allen. Hij wilde eveneens verandering aanbrengen om de mens het goede te brengen. Jezus werd door de gevestigde orde als verrader gezien. Hij wist met zijn eigenschappen mensen om zich heen te verzamelen die samen met hem de weg naar verandering wilden bewandelen.
Jezus werd op afschuwelijke wijze gekruisigd als voorbeeld voor anderen, doch niet nadat hij door één van zijn eigen mensen werd verraden.
Hetzelfde lot is Tula beschoren geweest. Niet gekruisigd, doch gevierendeeld als voorbeeld om te laten zien wat er van je wordt als je verandering wilt.
Dit vierendelen was overigens een vorm van uitvoering van de doodstraf bij hoogverraad. Frankrijk, Engeland, Rusland kennen beroemde voorbeelden. Ook Holland kende het vierendelen bij hoogverraad, neem Balthasar Gerards in gedachten die in Delft gevierendeeld werd vanwege de moord op Willem van Oranje. Deze vorm van moord werd toegepast bij een moord op koningen, en in Nederland graven, prinsen en bij landverraders.
Dat Tula gevierendeeld werd laat zien hoe zeer hij als verrader werd gezien van die koloniale samenleving. Verrader van de Hollandse regering die trouw was aan de prins van Oranje tijdens die periode waarin de Fransen Holland bezet hadden.
Met dit vierendelen staat Tula symbool voor de Curaçaose bevolking. Gehoorzaam je niet dan zul je zwaar gestraft worden. Wil je iets met je zelfbeschikking zullen we de hel op aarde voor je creëren. En het heeft gewerkt. Als het slavernij systeem al niet leidde tot onderdanige mensen dan heeft de afstraffing ruim 200 jaar later, bij de keuze voor zelfbeschikking, daar zeker toe geleid. Want wie was familie van Tula, waarom is er geen overlevering daarvan. Hoelang heeft het geduurd voordat iemand durfde op positieve wijze het over Tula te hebben.
Tula hoort tot de groten der aarde . Hij kan in een adem genoemd worden met Mandela. Hij wilde de vrijheid van zijn volk!
Wie is die ander die Tula zag als verrader en wilde dat hij zo gezien zou worden. Dat was allereerst de koloniale regering en alle belanghebbenden die economisch macht hadden. Verder degenen die Tula hebben verraden omdat hun geest gevuld was met mogelijke zelfhaat, degenen die de weinige privileges die ze hadden wilden veilig stellen. Degenen die het geinternaliseerde valse bewustzijn lieten spreken dat het bij het oude moest blijven omdat zij c.q. wij minder waard waren dan de witte overheersers.
En ook mensen die hoopten op die manier nog meer macht te zullen krijgen, gericht op eigen behoeften.
Wie deze omschrijving hoort of leest van die ander kan zich toch afvragen of de beschreven eigenschappen niet eerder slaan op verraders. Meer specifiek verraders van menselijkheid en gelijkwaardigheid.
Herstel: eerherstel en reparatie
De Curaçaose samenleving vraagt heden ten dage om herstel. Eerherstel voor Tula en de grote en dringende behoefte aan reparatie, aan heling.
Is het hoogverraad als wij onze mensenrechten opeisen? Is het hoogverraad als ik de huidige Nederlandse politici, beleidsmakers nu vraag om de geschiedenis te kennen om op te houden Antillianen tot tweederangsburgers te maken gezien de wetten die steeds weer opnieuw in de tweede kamer de revue passeren? De wijze waarop Nederlandse politici de Nederlandse Caribische mens zien en beoordelen. Volgende maand weer de Bosmanwet. De wet die bijna gelijk is aan de wet in 1863, 168jaar na de dood van Tula, die de zwarte mens wel vrijheid gaf, doch als tweederangs burger. Niemand in het Koninkrijk der Nederlanden wordt steeds opnieuw op een weegschaaltje gelegd behalve de Antillianen. Zijn we wel goed bevonden?
Is het hoogverraad als we het over morele en materiële genoegdoening hebben voor de zwarte bevolking die overwegend in een achterstand positie verkeert, en afstamt van de tot slaafgemaakten?
De United Nations hebben in 2014 de ‘Decade of People of African Descent’ uitgeroepen en nodigen alle lidstaten uit om mee te werken aan positieverbetering van de mensen met een Afrikaanse afkomst in de diaspora. Dit besluit komt voort uit Durban 2001, waar internationaal is verklaard dat slavernij een misdaad is tegen de mensheid is. ‘Milestones’ in dit proces van positieverbetering zijn: erkenning, rechtvaardigheid en ontwikkeling. Voor mij begint het met erkenning en verantwoordelijkheid nemen voor de desastreuze gevolgen van de slavernij, de rode draad in de Nederlandse, Koninkrijksgeschiedenis.
Het is geen hoogverraad het is een internationaal recht inmiddels dat door politieke semantiek wordt gedwarsboomd. Angst dat wanneer er gesproken gaat wordt over genoegdoening dat het geld gaat kosten. Niet doorhebben dat het gaat om het terugdringen van het systeem dat racisme heet, dat tot de dag van vandaag alleen maar meer slachtoffers creëert.
Veranderaar of verrader?
In haar lezing in 2010 stelde Joceline Clemencia ook de vraag, Bo sa ken bo ta? Dat ging over de Curaçaoënaar zelf. Weet jij wie je bent? Ik stel die vraag in het verlengde van haar vraag ook, en dan toegespitst op deze vraag: Ben je de veranderaar of de verrader?
Ken bo ta? Traidor o Inovador?
Ben je de verrader of de veranderaar op microniveau? In je gezin in je familie. Benader jij je gezin met empathie, met mededogen, met moed en volharding, durf je een leider te zijn die verantwoordelijkheid neemt en draagt? Of ben je degene die voor eigen belang gaat, de ander afhankelijk wil houden, wil slaan bij zogenaamde ongehoorzaamheid, slechts bevelen gevend?
Op organisatie- en werkniveau. Ben je een werkgever of leidinggevende die luistert naar de noden van je mensen. Probeer je het beste uit hen te halen door hen te belonen, door goede werkomstandigheden te creëren, een goed loon te betalen. Of ben je degene die een systeem van afhankelijkheid in stand wilt houden, die mensen niet behandelt volgens de mensenrechten declaratie?
Op overheidsniveau, op politiek niveau. Ben je degene die zichzelf ziet als voortkomend uit het volk om het volk te dienen. Wil je het algemeen belang dienen? Zie je de macht die je gekregen hebt als gedelegeerde macht om een humane samenleving te creëren waarin een ieder tot zijn recht komt om zijn potentieel te ontwikkelen. Een samenleving, waar je zoekt naar economische groei voor het volk en voor het land. Ben je degene die op zoek is naar herstel van evenwicht en harmonie.? Ben je degene die zorgvuldig is met je woorden? Of ben je degene die uit is op wraak. In het centrum van de macht zittend om te manipuleren met macht, om jezelf en je eigen mensen tot voordeel te dienen. Niet de eer aan de ander gunnend. Heeft een voorganger iets opbouwends bewerkstelligd dan dat afbreken, waardoor er geen continuïteit in beleid is. Ben je de veranderaar die het land helpt opbouwen of de verrader die afbreekt?
Nieuw perspectief in de geest van Tula
Op '10-10-10' hebben we gouden moment voorbij laten gaan om aan reparatie te doen. Aan zelfheling te doen. Destijds heb ik voorgesteld aan de politici van de Nederlandse Antillen om de overgang gepaard te laten gaan met een groot ritueel waarin alle groepen die op Curaçao eeuwenlang zich met elkaar verhouden en de Curaçaose werkelijkheid creëren samen te laten komen om het eerlijke verhaal van de geschiedenis aan elkaar te vertellen en ieders eigen aandeel daarin.
Om elkaar dan in de ogen te kijken en te vergeven om vervolgens als één volk door te gaan, een volk dat bestaat uit de verschillende pigmenten huid waarin de ene niet beter is dan de ander.
Het is niet gebeurd en we weten het vervolg: niet lang daarna werd de zwart-witte kaart uitgespeeld.
Binnenkort zijn er verkiezingen en meer dan ooit blijken de mensen elkaar niet te kunnen vinden. Er zijn meer politieke partijen dan ooit. De een weet het nog beter dan de ander.
Ik zou ieder willen uitnodigen zich de vraag te stellen. Ben ik een veranderaar en heb ik die eigenschappen of ben ik een verrader?
Kijk in de spiegel en reflecteer:
Gaan we de komende tijd dezelfde paden bewandelen die we al zo lang bewandelen op Curaçao en in het Koninkrijk? Of zoeken we naar nieuwe paden, nieuwe perspectieven om ons volk als geheel op weg te helpen?
Herdenken heeft zin als we willen dat de huidige en de toekomstige generaties er beter op worden. De grote Tula is voor alle generaties.
Amsterdam, augustus 2016
Glenn Helberg